Περίπου 4 χιλιόμετρα δυτικά της πόλης των Καλαβρύτων και στους πρόποδες του όρους Βελιά, βρίσκεται η ξακουστή μονή της Αγίας Λαύρας αφιερωμένη στην Κοίμηση της Θεοτόκου σε υψόμετρο 933 μέτρων.
Η Ιερά Μονή της Αγίας Λαύρας Ιδρύθηκε από έναν συνασκητή του Αγίου Αθανασίου του Αθωνίτη, το μοναχό Ευγένιο, το 961 μ.Χ, ο οποίος έκτισε τη μεγίστη Λαύραν του Αγίου Όρους. Η αρχική της θέση ήταν 300 μ. περίπου ΝΔ της σημερινής εις την ρίζα ενός βράχου στην τοποθεσία “Παλαιομονάστηρο”, όπου και σώζεται το πρώτο Καθολικό της Μονής, ένας δίκλιτος σταυρεπίστεγος ναός στο στόμιο σπηλιάς με δύο σειρές τοιχογραφιών. Αυτή η πρώτη μονή καταστράφηκε ολοσχερώς από τους Τούρκους το 1585. Στη συνέχεια, η Μονή έμεινε έρημη για 15 χρόνια και οι μοναχοί διασκορπήστηκαν στα διάφορα μετόχια τα οποία είχε η μονή. Το 1600 γίνεται μια προσπάθεια ανοικοδόμησης της Μονής στον ίδιο χώρο από έναν Καλαβρυτινό ονόματι Ιωάννη, χωρίς όμως σπουδαία αποτελέσματα, αφού το έδαφος ήταν είναι απότομο και επικλινές.
Το 1689 η μονή μεταφέρθηκε στη σημερινή της θέση, μια ομαλώτερη τοποθεσία. Ο ναός κτίσθηκε το 1692. Μια πρώτη εικόνα της μονής έχουμε από την σχεδίαση του Ρώσου μοναχού Barsky ο οποίος την επισκέφτηκε το 1745. Το νέο Καθολικό της είναι τρίκογχο, αγιορείτικου τύπου, κτίσμα (μονόκλιτο, με τρούλο χωρίς στηρίγματα). Η Μονή δοκιμάζεται το 1715 (Β’ Τουρκοκρατία) και κυρίως στα Ορλωφικά. Τον Μάιο του 1826 ο Ιμπραήμ Πασάς πυρπόλησε το μοναστήρι αλλά οι μοναχοί είχαν προλάβει να το εγκαταλείψουν και να πάρουν μαζί τους τα περισσότερα κειμήλια. Ανοικοδομήθηκε στα 1828, με την ίδρυση του νέου Καθολικού (του τρίτου κατά σειρά) στον τύπο της βασιλικής με τρούλο, ερειπώθηκε από το σεισμό της 24ης Ιουλίου 1844 και χτίστηκε πάλι το 1850. Στις 14 Δεκεμβρίου του 1943 πυρπολήθηκε η Μονή και εκτελέστηκαν από τους Ναζί όσοι μοναχοί δεν είχαν εγκαταλείψει το μοναστήρι. Τέλος, το 1950 αναστηλώθηκε στη σημερινή της μορφή. Η Μονή στην πορεία της υπήρξε πατριαρχική, σταυροπηγιακή, «βασιλική» και απέκτησε μεγάλη ακίνητη και κινητή περιουσία, ενώ κατά καιρούς προσκολλήθηκαν σ’ αυτήν μικρότερες Μονές (Αγία Τριάς, Φιλοκάλη κ.ά.) με αποτέλεσμα στη μεγαλύτερη ακμή της να έχει περίπου 1000 μοναχούς.
“Αγία Λαύρα και Επανάσταση του 1821”
Κατά τον Μάρτιο του 1821, καθώς πλησίαζε η κήρυξη της Επανάστασης, το μοναστήρι της Αγ. Λαύρας χρησίμευε ως χώρος συγκέντρωσης προεστών της Αχαΐας και άλλων παραγόντων της Επανάστασης, μεταξύ των οποίων και ο Παλαιών Πατρών Γερμανός. Από το τέλος Μαρτίου όλοι οι προεστοί και αρχιερείς της Πελοποννήσου είχαν προσκληθεί στην Τρίπολη από τον καϊμακάμη (αναπληρωτή του Χουρσίτ) δήθεν για διαβουλεύσεις. Ο Γερμανός και οι περί αυτών προεστοί και αρχιερείς αρνήθηκαν να μεταβούν στην Τρίπολη και κινούνταν γύρω από τα Καλάβρυτα. Στις 10 Μαρτίου, μετά από ένα τελευταίο τέχνασμα κωλυσιεργίας, συγκεντρώθηκαν στην Αγία Λαύρα (μεταξύ άλλων και οι Ανδρέας Λόντος, Ασημάκης Ζαΐμης, Ασημάκης Φωτήλας, ο επ. Κερνίκης Προκόπιος κ.ά.) από όπου αντάλλαξαν ορισμένες επιστολές με τον καϊμακάμη ο οποίος προσπαθούσε να τους πείσει να μεταβούν στην Τρίπολη. Οι αρχιερείς και προεστοί συσκέφτηκαν και αποφάσισαν ότι έπρεπε να αρχίσει η επανάσταση. Διασκορπίστηκαν σε περιοχές της Αχαΐας και άρχισαν τη στρατολογία.
Εις το καθολικον αυτής της Μονής την 18η Μαρτίου 1821 ο αρχιεπίσκοπος Παλαιών Πατρών Γερμανός ευλόγησε – όρκισε τους πρωταγωνιστές της επανάστασης και ύψωσε το λάβαρο της Επανάστασης στο θόλο του ιστορικού Ναού της Αγίας Λαύρας ώστε να ξεκινήσει η απελευθέρωση του γένους.
Το σύνθημα για την έναρξη της επανάστασης μεταδόθηκε και σε άλλες περιοχές, όπως στον Κανέλλο Δεληγιάννη στη Γορτυνία και τον Γ. Πλαπούτα στην Καρύταινα. Την 21 Μαρτίου συγκεντρώθηκαν και πάλι στην Αγία Λαύρα οι Σωτ. Θεοχαρόπουλος, Νικ. Σολιώτης, Ι. Παπαδόπουλος, Νίκος και Βασίλης Πετιμεζάς και αφού πήραν ένα μικρό κανόνι που υπήρχε στη Μονή και ως σημαία μια χρυσοκέντητη εικόνα της Παναγίας επιτέθηκαν κατά των Καλαβρύτων. Οι εκεί Τούρκοι υπό τον Αρναούτογλου παραδόθηκαν αμέσως. Την ίδια ημέρα (21 Μαρτίου) άρχισαν και στην Πάτρα οι πρώτες αναταραχές και οι Τούρκοι κλείστηκαν στο κάστρο. Η Μονή και τα Καλάβρυτα χρησίμευαν ως αποθήκη εφοδιασμού του στρατοπέδου που είχε σχηματιστεί στη Μονή Ομπλού. Την 23 Μαρτίου, σύμφωνα με επιστολή που σώζεται, οι Κερνίκης Προκόπιος, Ασημ. και Δημήτρης Ζαΐμης και Ιωάννης Παπαδόπουλος ζητούν από τον ηγούμενο και τους πατέρες της Μονής να ξεκινήσουν την επομένη ζώα και “κοπέλια” με εφόδια για τον Ομπλό.
“Ιερά κειμήλια”
Ο πολυτιμότερος θησαυρός που βρίσκεται στο μοναστήρι είναι το λάβαρο της ορκωμοσίας των αγωνιστών του 1821 (το παραπέτασμα της Ωραίας Πύλης του Ναού), η πρώτη, δηλαδή, σημαία του ελληνικού έθνους που βρίσκεται μαζί με τα όπλα των αγωνιστών του 1821. Επιπλέον, ο επιτάφιος του 1754 κεντημένος στη Σμύρνη, η εικόνα του Αγίου Γεωργίου κεντημένη στην Κωνσταντινούπολη από την «Κοκόνα του Ρολογά», πολύτιμα Ευαγγέλια όπως το δωρηθέν από την Αυτοκράτειρα της Ρωσίας Αικατερίνη Β’ τη Μεγάλη, τα χρυσοκέντητα άμφια του Παλαιών Πατρών Γερμανού, εγκόλπια, ξυλόγλυπτοι σταυροί Άγια ποτήρια.
“Το Ηρώο της Ελευθερίας”
Το Ηρώο των αγωνιστών της Επανάστασης του 1821 αποτελείται από τρεις ανδριάντες που συμβολίζουν τη συμμετοχή του κλήρου και των αγωνιστών στην Επανάσταση του 1821 και την ελευθερία του Ελληνικού Έθνους από τον Τούρκικο ζυγό. Οι προσπάθειες για την ανέγερση αυτού του λαμπρού μνημείου του Έθνους διήρκεσαν σχεδόν 70 χρόνια και τα αποκαλυπτήρια του πραγματοποιήθηκαν στις 25 Μαρτίου 1971, 150 χρόνια από την έναρξη της Επανάστασης του 1821. Κάθε χρόνο ο Δήμος Καλαβρύτων διοργανώνει εκδηλώσεις εορτασμού, για την Εθνική Επέτειο της 25ης Μαρτίου, οι οποίες ξεκινούν από το Ηρώο των Αγωνιστών του 1821 με κατάθεση στεφάνων, τέλεση τρισάγιου, τήρηση ενός λεπτού σιγή στη μνήμη των ενδόξων ηρώων και ανάκρουση εθνικού ύμνου.
Πηγές: wikipedia.org, Αναφορές απο το ιστορικό της Μονής, kalavritatour.gr
